Βόρεια του Τυρνάβου εκτείνεται η ευρύτερη περιοχή της Καμπύλαγας που περιελάμβανε και τα υπάρχοντα τότε τενάγη (1) της λίμνης Μάτι. Στην αγροτική αυτή περιοχή που οροθετείται Β του Τυρνάβου, Δ των παρυφών της λίμνης Μάτι Τυρνάβου, Ν του Αργυροπουλίου και Δ-ΝΔ των Δελερίων, αναφέρεται ο μύθος που γεννήθηκε, του «θεριού της Καμπύλαγας». Ένας μύθος που πέρασε από γενιά σε γενιά και έφτασε σε εμάς.
Ο μύθος λέει ότι ένα φοβερό θεριό ζούσε τα παλιά χρόνια στην λίμνη Μάτι Τυρνάβου και στην ευρύτερη αγροτική περιοχή της Καμπύλαγας, που έβγαζε ανατριχιαστικούς ήχους. Η περιοχή Καμπύλαγα, χωρίς τότε έργα εγγείων βελτιώσεων, χαρακτηρίζονταν από τα πολλά νερά και μπατόκια, δηλαδή εδάφη κάτι μεταξύ έλους και πολύ λασπώδους εδάφους. Σήμερα μάλιστα ακόμη υπάρχουν μερικά δημοτικά αγροτεμάχια που κατά καιρούς πλημμυρίζουν δημιουργώντας αβαθή νερά τουλάχιστον σε έκταση 5-8 στρεμμάτων.
Στα Θεσσαλικά Χρονικά στην έκτακτη έκδοση τους το 1935 με την ευκαιρία της πεντηκονταετηρίδας 1881-1931 από την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Κράτος, στο κεφάλαιο «Γενική του Εδάφους Διάπλασις της Θεσσαλίας», περιγράφονται μεταξύ των άλλων γεωγραφικών στοιχείων, οι λίμνες, τα έλη και τα τενάγη:
[…] γ) Τενάγη τέλος έν τώ θεσσαλικώ πεδίω άπαντώσι πολλαχού, ών σπουδαιότερά είσιν:
Τής ≪Έάξας≫ (Β των Τρικκάλων), παρά τό χωρίον Βελεσιώτες (Άχάρραι των αρχαίων) τού Δομοκού, ≪Βάλτος Μάτια≫ λεγάμενα, ό ≪Βάλτος των Βρυσιών≫ Δ τής Φαρσάλου, τά τενάγη τού Δεμερλί, ό βάλτος τού Χατζόμπασι καί τού Πετρωτού, τά τενάγη τού Δωτίου πεδίου, τά τενάγη τής πηγής Μάτι (Β τού Τυρνάβου) κλπ. (2)
Φωτο: Κεντρική αποστραγγιστική τάφρος στο Μάτι Τυρνάβου (Θεσσαλικά Χρονικά)
Το «θεριό της Καμπύλαγας» είναι ακόμη μια φράση που χρησιμοποιούνταν μεταφορικά στον παλιό Τύρναβο αλλά και στις μέρες μας, παραπέμποντας σε συγκεκριμένες μορφές ανθρώπων (η ομορφιά βεβαίως είναι ένα υποκειμενικό ζήτημα) όταν κάποιος ήθελε να χαρακτηρίσει έναν άνθρωπο ή άλλοτε σε καταστροφές που έπλητταν τις καλλιέργειες των γεωργών ή τα ζώα των κτηνοτρόφων, όταν ήθελαν να τονίσουν το μέγεθος των καταστροφών στο φυτικό και ζωικό τους κεφάλαιο π.χ. οι καταστροφές ήταν τέτοιες σαν να πέρασε το θεριό της Καμπύλαγας από το χωράφι…
Η πραγματικότητα ίσως να ήταν λίγο διαφορετική… Ενδεχομένως κάπου στην περιοχή να βάλτωσε ένα μεγαλόσωμο ζώο (πιθανόν άλογο ή μοσχάρι) που παγιδευμένο βρυχώνταν δυνατά και στη σιγαλιά της φύσης ακούγονταν παράξενα το σούρουπο και το πρωί στην γύρω περιοχή, προξενώντας έντονα συναισθήματα στους αγρότες και κτηνοτρόφους. Έτσι ενδεχομένως να δημιουργήθηκε ο μύθος του θεριού της Καμπύλαγας που η δύναμη του προφορικού λόγου της περιοχής τον συντήρησε μέχρι σήμερα…
Φωτο: Στο Μάτι Τυρνάβου 1960 (Δημ. Τλούπας)
Το θεριό της Καμπύλαγας όμως, φαίνεται να έχει σχέση και με την πλούσια ελληνική μυθολογία.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία υπήρχε ένα μυθολογικό πλάσμα, το θεριό του βάλτου και των λιμνών που διαβιούσε στα βαθύτερα σημεία των λιμνών: Κωπαίδα, Κάρλα, Οζερό, την περιοχή Κάραβας της Αργιθέας, Νεζερός, καθώς και σε άλλα μέρη της Ελλάδας που προξενούσε τρόμο με το παράξενο βουητό του.
Στη Θεσσαλία ο μύθος του θεριού του βάλτου και των λιμνών, του Ήταυρου ή Βόταυρου ή Τρανομουγκάνα όπως ονομάζονταν, κυριάρχησε ιδίως την περιοχή της λίμνης Κάρλας, της λίμνης Νεζερού στην Καλλιπεύκη, αλλά και όπου αλλού υπήρχαν λίμνες ή έλη, όπως και στην δική μας λίμνη Μάτι Τυρνάβου και στις ελώδεις εκτάσεις που υπήρχαν τριγύρω στην ευρύτερη περιοχή της Καμπύλαγας.
Φωτο: Απόσπασμα από βιβλίο του Ν. Πολίτη (3)
Το σούρουπο και τις πρωινές ώρες στις παρακάρλιες περιοχές οι κάτοικοι -έλεγε ο μύθος- άκουγαν ένα παράξενο μουγκρητό, τόσο χαρακτηριστικό που έντρομοι βρίσκονταν σε κατάσταση φόβου και εγρήγορσης. Πίστευαν ότι την στιγμή που τα νερά ταράσσονταν για οποιοδήποτε λόγο, έβγαινε από τα βάθη της λίμνης το θεριό… Η φωνή του θεριού ήταν βραχνή και λόγω της χαμηλής συχνότητάς του ακούγονταν σε απόσταση 5 περίπου χλμ. Το θεριό της λίμνης Κάρλας δεν προκαλούσε κακό στους ανθρώπους, απλά προειδοποιούσε για επικείμενες συμφορές, προειδοποιώντας τους ανθρώπους…
Φωτο: Λίμνη Κάρλα (Δημ. Τλούπας)
Ο μύθος εμπλέκει τον Φοίβο Απόλλωνα θεό του φωτός (λαμπερό), την Βοιβηίδα (Βοίβη-Φοίβη) γιαγιά του Απόλλωνα, που σημαίνει λαμπερή και τον Άδμητο βασιλιά των Φερών, τα κοπάδια του οποίου έβοσκε ο Θεός Απόλλωνας για 9 χρόνια στην αγαπημένη του περιοχή της λίμνης Κάρλας (Βοιβηίδας) (4).
Η επιστήμη ωστόσο έδωσε τις δικές της απαντήσεις σε όλα αυτά. Στην ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια (Βικιπαίδεια), διαβάζουμε : Ο Ήταυρος (Botaurus stellaris - Βόταυρος ο αστρικός) (Λινναίος 1758) είναι ένας σχετικά σπάνιος ερωδιός με αρκετά μεγάλη εξάπλωση. Ανήκει στην τάξη των Πελαργόμορφων (Ciconiiformes), στην οικογένεια των Ερωδιίδων (Ardeidae) και το Γένος Βόταυρος (Botaurus). Είναι μερικώς μεταναστευτικό είδος, στις περιοχές φωλιάσματος όπου συμβαίνει αυτό φτάνει τον Μάρτιο και αναχωρεί γύρω στον Σεπτέμβριο. […] Στην Ελλάδα τον χειμώνα διαχειμάζει στους υγροβιότοπους της Μακεδονίας, Θράκης, δυτικής Ελλάδος, δυτικής Πελοποννήσου, Θεσσαλίας και ανατολικής Στερεάς, ενώ πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι στον Αμβρακικό υπάρχει ένας αναπαραγωγικός πληθυσμός. Ζουν κοντά σε ήρεμα γλυκά νερά, ήσυχα ποτάμια, λίμνες και έλη, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η πυκνή βλάστηση στις όχθες με προτίμηση στους καλαμιώνες αλλά και άλλα είδη βλάστησης είναι αποδεκτά. (5)
Φωτο: Ο ερωδιός Ήταυρος με την παράξενη φωνή του (διαδίκτυο)
Η λίμνη Κάρλα όπως και το Μάτι Τυρνάβου ήταν και είναι ένας πλούσιος υγρότοπος με αβαθή νερά και καλαμιώνες που προσφέρουν εξαιρετικές συνθήκες διαβίωσης και αναπαραγωγής πολλών πτηνών όπως του Ήταυρου Αστερία ή Βούταυρου Αστεροκόπου. Το πουλί ονομάστηκε Ήταυρος επειδή έμεινε στην συνείδηση του κόσμου ως ο ταύρος του Ήλιου, του Απόλλωνα. (6)
Η φωνή του σε σχέση με την «παράξενη σιωπή» των βιοτόπων του θεριού ήταν η βάση για τις ονομασίες που του έχουν αποδοθεί, Botaurus από το “Βους” και “Ταύρος”.
Το θέμα αυτό μια ομάδα νέων Τυρναβιτών, στο πρώτο οργανωμένο Καρναβάλι από την μεταπολίτευση, προσπάθησε να το κάνει άρμα στο Καρναβάλι του 1980. Μόλις έναν χρόνο πριν (1979) είχε ξεκινήσει δειλά-δειλά να διαφαίνεται η διάθεση των Τυρναβιτών για αναβίωση του Τυρναβίτικου Καρναβαλιού.
Φωτο: Μετά το πέρας της κατασκευής η αναμνηστική φωτο
Σε μια αυλή ενός από την ομάδα (Ε.Β.) ελλείψει άλλου τότε οργανωμένου χώρου στήθηκε το εργαστήριο. Μία ομάδα νέων αποφάσισε να συμμετάσχει στο καρναβάλι του Δήμου, με τα ελάχιστα μέσα και οικονομικά που διέθετε.
Αποφασίστηκε η παρουσία της με το άρμα του θεριού της Καμπύλαγας…
Η πρώτη δοκιμαστική εμφάνιση του θεριού της Καμπύλαγας ήταν το βράδυ του Σαββάτου 16 και η επίσημη «πρεμιέρα» την Κυριακή της Αποκριάς 17 Φεβρουαρίου 1980 με την υπερπαραγωγή «Το Θηρίο της Καμπύλαγας».
Φωτο: Πρώτη εμφάνιση Σάββατο 16/2/1980 (φωτο Απ. Γκουλέτσας)
Το θεριό της Καμπύλαγας ήταν μια ξύλινη κατασκευή που μετακινούνταν με τα χέρια από μέσα, με τη συμβολή 5-6 ατόμων περίπου, για να υπάρχει η ελευθερία της κίνησης. Εξωτερικά επενδύθηκε με χαρτόνια, κεραία τηλεόρασης (προφανώς γιατί η TV κυριαρχούσε τότε) και στολίστηκε με διάφορα «στιχάκια» και πιπεράτες ζωγραφιές στο πλάι. Ανά διαστήματα, το θεριό άφηνε χαρτί υγείας και νερό στο δρόμο, παραπέμποντας στα ζώα (άλογα, γαϊδούρια, πρόβατα) που όταν περνούσαν από τα σοκάκια βουνίζονταν… Μπροστά πάντως ο Παναγιώτης Μπ. «ο Γητευτής» οδηγούσε εκ του ασφαλούς το θεριό ή τέρας.
Χαρακτηριστικό της εποχής ήταν η εθελοντική συμμετοχή των Καρναβαλιστών, ο λιγοστός κόσμος κυρίως μόνο της περιοχής του Τυρνάβου και τα γλέντια στα μαγαζιά του Τυρνάβου, ως εισαγωγή στην επόμενη ημέρα της Καθαρής Δευτέρας….
Κυριακή 17/2/1980 Οδός Πολυτεχνείου (φωτο Απ. Γκουλέτσας)
Ο φωτογραφικός φακός του αείμνηστου Απόστολου Γκουλέτσα «αιχμαλώτισε» το Θηρίο της Καμπύλαγας, αρχειοθετώντας έτσι, την έμπνευση και την στιγμή της παρέας, για πάντα στην ιστορία του Καρναβαλιού. Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι.
Αν και φτωχή με έντονα ερασιτεχνικά χαρακτηριστικά της απλοϊκής κατασκευής του θεριού, η μεταφορά του μύθου του …θεριού της Καμπύλαγας στα Καρναβαλικά δρώμενα του Τυρνάβου, υπήρξε πλούσια σε χιούμορ και σε κέφι και πλήρως εμπνευσμένη, το 1980, την χρονιά που ουσιαστικά ξεκίνησε το Καρναβάλι του Τυρνάβου μετά την μεταπολίτευση.
Ένα Καρναβάλι που έτσι κι αλλιώς είναι βαθιά ριζωμένο στην πόλη μας.
Υποσημειώσεις
(1) τέναγος — άγους, το, ΝΑ νεοελλ. (γεωλ. οικολ.) κατηγορία υδροβιοτόπου με εμφανές στάσιμο νερό που χαρακτηρίζεται από βλάστηση αγρωστωδών και από ελάχιστα αποστραγγιζόμενα αλλά πλούσια σε μεταλλικά στοιχεία εδάφη αρχ. συν. στον πληθ. τὰ τενάγεα αβαθή νερά, βάλτος, τέλμα, έλος
(2) Θεσσαλικά Χρονικά, Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1931 Αθήνα 1935 (σ. 39)
(3) http://www.arxeion-politismou.gr/2023/09/itavros.html
(4) https://www.larissanet.gr/2017/04/17/o-itavros-to-mythiko-teras-tis-karlas/
(5) https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%89%CF%84%CE%B1%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%82
(6) https://ellas2.wordpress.com/2013/06/30/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου